Mindfullness w edukacji

Katarzyna Szczepańska-Rossa

MMindfullness, czyli uważna obecność, to bycie w danej chwili, tu i teraz. Inaczej nazywana jest pełnią obecności. Uważność oznacza otwarte i przyjazne nastawienie, rozumienie tego, co się w nas i wokół nas dzieje bez potrzeby osądzania czy negowania.

Znaczenie mindfullness w edukacji

Nadrzędną wartością uważnej obecności jest umiejętność skupienia się.

Rolę i znaczenie uważności w edukacji udowodniono w trakcie treningu pilotażowego programu „Uwaga, to działa!”, podczas którego przez osiem tygodni uczniowie i nauczyciele  brali udział w półgodzinnych zajęciach mindfullness. W efekcie uczniowie stali się spokojniejsi, bardziej otwarci i życzliwi. W znaczący sposób wzrosła ich zdolność do koncentracji uwagi i przyswajania wiedzy. Dzieci nabrały więcej wiary w siebie, nie spieszyły się z osądami, wykazywały się większym zrozumieniem i łagodnością. Poprawiła się atmosfera w klasie oraz relacje między uczniami.

Najważniejsze kompetencje składające się na uważność to umiejętność wyciszenia, dostrzegania sygnałów płynących ze świata i własnego wnętrza, przeformułowania niekonstruktywnych myśli, zdolność do bycia w łączności z innymi oraz troskliwość. Nadrzędne wobec tych wszystkich elementów jest skupienie.

Mindfullness a radzenie sobie ze stresem

Dzieci z natury są ciekawe, gotowe do poznawania świata, zadawania pytań, badania i eksplorowania. W sposób naturalny są też uważne. Jednak wyzwania, przed którymi na co dzień stają powodują, że czasami doświadczają stresu, który ogranicza te wrodzone umiejętności. Ćwiczenie uważności jest jak wciśnięcie przycisku „pauza”. To moment złapania oddechu, wyłączenia autopilota, skupienia na tym, czego w danej chwili potrzebuję, by wrócić do równowagi. Dzieci stają się mniej impulsywne, uczą się akceptować zarówno przyjemne, jak i trudne emocje. Dzięki uważnej obecności rozumieją swój wewnętrzny świat, a to stwarza przestrzeń do rozwoju i autentycznego bycia sobą.

Ćwiczenie uważności uczy panowania nad gonitwą myśli i wzmacnia koncentrację uwagi, przez co łatwiej zapamiętać nowe informacje.
Ćwiczenie uważności uczy panowania nad gonitwą myśli i wzmacnia koncentrację uwagi, przez co łatwiej zapamiętać nowe informacje. Pomaga uwierzyć, zaakceptować i pokochać siebie. Dziecko, które potrafi być uważne, staje się życzliwe, wdzięczne, wyrozumiałe, a przez to nie ma potrzeby zaznaczania swojej obecności poprzez zachowania agresywne czy prowokacyjne. Jest świadome swoich potrzeb, potrafi odczytać i nazwać sygnały płynące z wnętrza i w sposób konstruktywny na nie zareagować.

Ważna jest też umiejętność świadomego oddychania, która przynosi znaczące korzyści w sytuacjach silnie stresujących, takich jak egzamin czy sprawdzian. Dzieci odkrywają, że nie muszą natychmiast reagować na stresor. Dają sobie czas na wyciszenie, a tym samym stwarzają przestrzeń by działać w pełni swoich możliwości.

Panowanie nad troskami

Ważną umiejętnością podczas ćwiczenia uważności jest zapanowanie nad „fabryką trosk” – tendencją do skupiania się na negatywnych myślach, kreowania scenariuszy wydarzeń zakończonych porażką.  Zamartwianie się trudnymi sprawami i nieustanne rozmyślanie o nich nasila reakcję stresową organizmu. To z kolei znacząco ogranicza tendencję dzieci do poznawania świata, poszerzania swojej perspektywy i entuzjastycznego zgłębiania wiedzy. Podczas zajęć z mindfullnes dziecko uczy się, w które myśli warto wnikać, a które tylko obserwować i puścić dalej, którym myślom wierzyć i się ich trzymać, a które pożegnać ze spokojnym uśmiechem. Zdolność dostrzegania tego, jak myśli nami sterują umożliwia dziecku przejęcie kontroli nad swoim postępowaniem. Nie oznacza to, że udajemy, że tych myśli nie ma. Obserwujemy je i akceptujemy ich obecność, pozwalamy jednak płynąć im dalej, aż do pożegnania. Celebrowanie konstruktywnych myśli daje uczniom wiarę i siłę do odkrywania swojego potencjału, angażowania się w pasjonujące aktywności czy poszerzania wiedzy o otaczającym świecie.

Dobro w każdym z nas

Ważnym elementem bycia w pełni uważnym jest życzliwość i wdzięczność.

Ważnym elementem bycia w pełni uważnym jest życzliwość i wdzięczność. Dla wielu dzieci bezwarunkowa życzliwość jest naturalna. Nie oceniają i nie wykluczają. Mają w sobie głęboką potrzebę pocieszania, współodczuwania i współbycia. W sposób spontaniczny otaczają innych strumieniem ciepłych uczuć. Dzieci rozumieją, że bywają chwile, w których nie zawsze są uprzejme. Mają gorszy humor, czasem robią lub mówią coś, co rani innych. Jednak świadomość własnych stanów emocjonalnych i tego, jakie reakcje wywołują one w otoczeniu daje im szerszy ogląd sytuacji i uczy empatii.

Uczniowie biorący udział w programie „Uwaga, to działa!” poszerzyli umiejętność dostrzegania mocnych stron w rówieśnikach, nawet tych, z którymi na co dzień trudno im znaleźć wspólny język, a także nauczyli się udzielać pozytywnej informacji zwrotnej. To z kolei pomogło stworzyć poczucie wspólnoty klasowej, podniosło samoocenę i wiarę we własne możliwości.

„Kiedy jesz owoc, pomyśl o osobie, która zasadziła drzewo” (przysłowie wietnamskie).

Ważnym elementem podczas omawiania tematu uważności jest wdzięczność. Uczniowie często skupiają się na tym, czego im brakuje, czego nie posiadają. Podczas ćwiczeń uczą się jak odwrócić to negatywne nastawienie poprzez docenienie tego, co już osiągnęli w życiu. Dostrzegają ludzi i wydarzenia wokół siebie, które do tej pory były poza obszarem ich zainteresowań. Potrafią docenić ciężką pracę rodziców, osób, które spotykają na co dzień w różnych okolicznościach. Rozwijają świadomość tego, ile działań, zaangażowania i serca wkładają inni, by ich życie było łatwiejsze.

Zajęcia rozwijające uważność są realizowane w Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski w ramach programu „Moda na zdrowie”. Spotkania prowadzi szkolna psycholożka – autorka niniejszego artykułu. Każde spotkanie zawiera elementy wyciszenia, refleksji nad poruszanym zagadnieniem i wglądu w sygnały płynące z ciała i umysłu.

Katarzyna Szczepańska-Rossa, psycholożka w szkole podstawowej pracująca z uczniami klas I-III. Poza pracą w szkole prowadzi szkolenia dla kadry menadżerskiej. Specjalizuje się w zagadnieniach z obszaru HR.

Nasze szkoły