Mózg dziecka – jak wspierać jego rozwój? - Blog Edukacja i Inspiracje

Mózg dziecka – jak wspierać jego rozwój?

Katarzyna Kijek-Kubejko

Podstawowe zasady dotyczące rozwoju mózgu dziecka

Psychologia i biologia są zgodne: człowiek wyposażony jest we wrodzoną chęć pełnego rozwoju oraz naturalną skłonność do wzrostu. Jeśli nic im w tym nie przeszkadza, wszystkie istoty dążą do realizowania pełni swego potencjału. Twoje dziecko też. Co zrobić, aby mu w tym nie przeszkadzać? Zapewnij dziecku takie warunki, które umożliwią prawidłowy rozwój, czyli:

bezpieczeństwo fizyczne (pożywienie, odpoczynek, sen, higiena),
wolny od zagrożeń i przemocy dom,
czułość i wsparcie emocjonalne rodziców/opiekunów (ten czynnik wpływa na wykształcenie szacunku do samego siebie oraz poczucia własnej wartości),
możliwość swobodnej zabawy, tworzenia i odkrywania świata (czyli tego, co daje dziecku szansę na samorealizację).

Zabawa – klucz do wsparcia intelektualnego oraz emocjonalnego rozwoju dziecka

Dziecko uczy się cały czas, ale najbardziej intensywnie wtedy, kiedy się bawi. Nie chodzi o zorganizowane zajęcia dla dzieci, a swobodną zabawę z bliską osobą. Podczas zabawy dziecko wchodzi w stan koncentracji i zapamiętuje znacznie więcej niż wtedy, kiedy je instruujemy albo coś mu nakazujemy. Zabawa rozszerza możliwości umysłu dziecka bardziej niż jakakolwiek inna aktywność. Cały proces jest dodatkowo wzmocniony fizycznym kontaktem z rodzicem. To sprawia, że wspólnie spędzony czas jest budulcem dobrej relacji, a dodatkowo umożliwia nam obserwowanie rozwoju dziecka z bliska, co jest bezcennym rodzicielskim doświadczeniem i przywilejem.

Przeczytaj również: Pokaż dziecku dziki świat

Mózg dziecka – rodzicielskie ABC

Metafora, która pozwoli nam lepiej zrozumieć naturę etapów rozwojowych oraz struktury ludzkiego mózgu, mówi o tym, że organ ten składa się z trzech “różnych mózgów”. Są to:

MÓZG GADZI – najbardziej pierwotny, zapewnia nam przetrwanie (odpowiada za oddech, bicie serca, temperaturę ciała, sen itp.).
MÓZG EMOCJONALNY – działa tak, by organizm unikał niebezpieczeństw i maksymalizował przyjemne doznania (jest odpowiedzialny za zaspokojenie głodu, unikanie strachu oraz chęć przebywania z osobami, które dają poczucie bezpieczeństwa).
MÓZG RACJONALNY – umożliwia komunikowanie się, analizowanie sytuacji, a także podejmowanie decyzji.

Do ukończenia przez dziecko 1. roku życia rodzice powinni skupić się przede wszystkim na odpowiadaniu na potrzeby mózgu gadziego, czyli zaspokajać podstawowe potrzeby dziecka i koić je zawsze, kiedy tego potrzebuje. Od początku 2. roku życia do głosu dochodzi również mózg emocjonalny, w związku z czym wskazane jest rodzicielskie określanie granic, okazywanie empatii i czułości. Mniej więcej po ukończeniu 3. roku życia dołącza mózg racjonalny, który pozwala dziecku kierować się intuicją i własną wolą.

Aby lepiej zrozumieć, jak radzić sobie z poszczególnymi poziomami funkcjonowania mózgu warto zapoznać się z informacjami w poniższej tabelce:

CZĘŚĆ MÓZGU	PRZEŻYCIA DZIECKA	SKUTECZNE STRATEGIE
mózg gadzi	odczuwa głód, senność, ból – wstrząsa nim nie dający się utulić płacz	– zaspokoić potrzeby – usunąć źródło problemów – tulić
mózg emocjonalny	czuje się podekscytowane, przestraszone, zdenerwowane, rozzłoszczone, chce coś osiągnąć	– pomóc w osiągnięciu celów i pogodzeniu się z tym, że nie wszystko da się zrobić – współczuć – zapewnić bezpieczeństwo i czułość
mózg racjonalny	wspomina wydarzenia, chce nakreślić plan, żeby coś osiągnąć, odczuwa brak satysfakcji i troskę	– pomóc w rozumowaniu i w skupieniu się – pomóc w komunikacji z mózgiem emocjonalnym

Będąc rodzicem warto poszerzać swoją wiedzę z zakresu funkcjonowania mózgu, aby być w stanie nawiązać dialog z każdą częścią mózgu swojego dziecka wtedy, kiedy to jej głos staje się dominujący. Zdawanie sobie sprawy z tych mechanizmów pozwoli nam wspierać dzieci w radzeniu sobie z codziennymi sytuacjami, które będą stanowiły dla nich wyzwanie, a docelowo pozwolą im zrozumieć mechanizmy rządzące ich zachowaniem i wykształcić umiejętność samodzielnego komunikowania się z poszczególnymi częściami swojego mózgu.

Przeczytaj również: Wpływ czytania książek na rozwój inteligencji emocjonalnej

5 narzędzi, które wspierają rodziców w działaniach wychowawczych

Znajomość funkcjonowania mózgu dziecka może pomóc świadomie dobierać odpowiednie metody wychowawcze. Jako rodzice mamy ciągły wpływ na zachowanie naszych dzieci – najważniejsze jest dla nich nie to, co mówimy, ale to, jak się zachowujemy w codziennych sytuacjach. Co jeszcze, poza modelowaniem zachowań, możemy robić, aby nasze działania wychowawcze były skuteczniejsze?

Wzmacnianie pozytywnych zachowań – to jedna z najważniejszych umiejętności, która ułatwi kształtowanie mile widzianych postaw, a tym samym sprawi, że proces wychowywania stanie się znacznie mniej wymagający. Najbardziej pożądaną dla wszystkich ludzi nagrodą jest uznanie w oczach innych. Za każdym razem, kiedy doceniamy pozytywną postawę lub działanie dziecka w jego mózgu wydziela się dopamina – substancja odpowiedzialna za poczucie satysfakcji. Warto doceniać nawet drobne zmiany i postępy w zachowaniu bez skupiania się na końcowym rezultacie. Pamiętajmy jednak, że wzmocnienie niematerialne (podziękowanie, spędzenie z dzieckiem czasu etc.) jest dużo bardziej skuteczne niż wzmocnienie materialne (zabawki, słodycze). Najlepszym kluczem do znalezienia adekwatnego rodzaju nagrody dla dziecka będzie kierowanie się jego upodobaniami – dla jednego dziecka będzie to wspólne czytanie bajki, a dla innego domowe zawody sportowe z pozostałymi członkami rodziny.
Ustalanie norm – kara to najmniej wychowawcza spośród możliwych konsekwencji, w dodatku jest bardzo nieprzyjemna zarówno dla dziecka, jak i dla rodzica. Stosowanie kar prowadzi do osłabienia więzi, może też (wbrew intencji) prowadzić do wzmocnienia negatywnych zachowań (dzieci chcą, żeby rodzic poświęcał mu czas, jeśli relacja z rodzicem jest zaburzona, niewłaściwe zachowanie jest jedyną strategią, która sprawia, że rodzic zwraca a nie uwagę). Zamiast kar warto ustalić jasne zasady, wymagać, aby dziecko naprawiało wyrządzone szkody (zarówno fizyczne jak i niematerialne np. sprawienie komuś przykrości), a przede wszystkim pomagać dziecku zachowywać się właściwie. Jeśli dziecko będzie czuło nasze wsparcie nawet w momentach kryzysowych i trudnych dla otoczenia, będzie jeszcze bardziej zmotywowane, aby pracować nad swoim zachowaniem.
Wytyczanie granic – przede wszystkim nie obwiniajmy się, że wprowadzamy w życie naszego dziecka ograniczenia – to naturalna część życia, która towarzyszy również dorosłym. Warto wyznaczyć granice zanim zachowanie, na które się nie zgadzamy, nie wejdzie w nawyk naszego dziecka. Granice powinny być wyznaczane ze spokojem, pewnością siebie i czułością – dziecko powinno czuć, że nie jest to atak na jego niezależność, a wprowadzenie pewnych ram, które pozwolą mu poczuć się bezpieczniej i ułatwią funkcjonowanie w domu i innych grupach, których częścią będzie się stopniowo stawało.

Empatia – okazywanie empatii sprawia, że łatwiej dochodzi do połączenia racjonalnego i emocjonalnego mózgu dziecka, pomaga dziecku rozpoznawać uczucia i rozwijać inteligencję emocjonalną. Ćwicząc empatyczne podejście do naszego dziecka odnajdziemy w sobie spokój, kiedy zaleją je emocje, z którymi samo nie będzie potrafiło sobie poradzić i będzie potrzebowało naszego wsparcia.
Pozytywna komunikacja – odpowiedni rodzaj komunikacji sprawia, że dziecko nie czuje się biernym przedmiotem naszych żądań i decyzji, pozwala mu rozwijać poczucie sprawczości i umiejętność współdziałania w grupie. Bądźmy uważni na głos i potrzeby naszego dziecka – współdziałanie sprawdzi się o wiele lepiej niż ciągłe wydawanie poleceń i zakazów.

Przeczytaj również: Jak się skutecznie komunikować?

Bibliografia:

A.Bilbao, Mózg dziecka, Wrocław 2024

Katarzyna Kijek-Kubejko – wicedyrektorka, koordynatorka programu IB PYP i nauczycielka j. hiszpańskiego w Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski w Lublinie.