Podaruj dziecku sprawczość

Katarzyna Kijek-Kubejko

Wspieranie poczucia sprawczości każdego dziecka to coś więcej niż zapewnianie mu możliwości wyboru. Kiedy dzieci mają poczucie sprawczości, czują, że mają większą kontrolę nad sobą i zaczynają dostrzegać i rozumieć swój wpływ na ludzi i świat wokół nich.

Poczucie sprawczości

Ten termin oznacza umiejętność stawiania czoła wyzwaniom, jakie stawia przed nami życie. Poczucie własnej skuteczności pozwala nam zauważyć, że zadania mogą być łatwe bądź trudne, ale to my mamy wpływ na to, co zrobimy i jaki będzie efekt naszych działań. Zyskujemy poczucie, że wszystko jest w naszych rękach.

Tak więc uczniowie z poczuciem sprawczości i skuteczności biorą odpowiedzialność za proces uczenia się, a kiedy ich głos staje się słyszalny, relacje między nauczycielem a nimi stają się partnerskie.


Poczucie skuteczności

Skuteczność odnosi się do przekonania jednostki o jej „zdolności do organizowania i wykonywania działań niezbędnych do osiągnięcia określonych celów” (Bandura, 1997). Wiara ta jest nierozerwalnie związana z poczuciem sprawczości, ponieważ im silniejsze poczucie własnej skuteczności, tym większe prawdopodobieństwo, że jednostka będzie brała sprawy we własne ręce (Bandura 1997). Poczucie skuteczności wpływa na wybory dokonywane przez uczniów, co z kolei przekłada się na poczucie posiadania wpływu na własne życie.

Dlaczego to ważne?

Kiedy dzieci mają poczucie sprawczości, czują, że mają większą kontrolę nad sobą i zaczynają dostrzegać i rozumieć swój wpływ na ludzi i świat wokół nich.  

Wspieranie poczucia sprawczości każdego dziecka to coś więcej niż zapewnianie mu możliwości wyboru.

Kiedy uważnie i z szacunkiem słuchamy głosu dziecka, jego słów i pomysłów, modelujemy zaufanie i współpracę, pokazując im, że są słyszani, a ich pomysły mają dla nas znaczenie. Dawanie dzieciom wyzwań na miarę ich możliwości to budowanie ich wewnętrznej motywacji i ich poczucia sukcesu.


Sprawczy uczeń

Rozumienie pojęcia “uczeń” jest podstawą naszej spójnej wizji uczenia się i nauczania. Dzieci dociekają, pytają i zastanawiają nad sobą i środowiskiem, które ich otacza. Są zapalonymi obserwatorami i odkrywcami. W naturalny sposób formułują zawiłe, wielowarstwowe spostrzeżenia i pogłębiają rozumienie pojęć. Przez cały czas trwania programu IB PYP (Primary Years Programme) uczeń jest podmiotem procesu uczenia się, co jest kwintesencją pojęcia sprawczości ucznia. Poczucie sprawczości jest bowiem powiązane z wiarą ucznia w jego zdolność do odniesienia sukcesu (poczucie skuteczności).

Uczniowie aktywnie zaangażowani w naukę monitorują i dostosowują jej tempo i natężenie w zależności od potrzeb. Przekazują informację zwrotną i współpracują z nauczycielami i innymi uczniami w celu planowania i oceny potrzeb edukacyjnych. Nauczyciele diagnozują natomiast możliwości uczniów poprzez słuchanie ich, szanowanie ich zdania i reagowanie na ich pomysły. Kładą więc nacisk na relacje, dialog i wzajemny szacunek – kluczowe elementy dobrej i twórczej atmosfery. Nauczyciele współpracują z uczniami, monitorują naukę i udzielają uczniom informacji zwrotnych.

Sprawczy uczniowie:

  • wpływają i kierują własną nauką
  • dokonują wyborów
  • wyrażają opinie
  • zadają pytania i rozważają/dociekają
  • pokazują, że rozumieją
  • tworzą nowe znaczenia
  • są aktywnymi członkami społeczności uczącej się.


Społeczność szkolna

Społeczność, która wspiera sprawczość, oferuje uczniom możliwość rozwijania ważnych w życiu umiejętności, takich jak krytyczne i kreatywne myślenie, wytrwałość, niezależność i pewność siebie. Są one niezbędne zarówno w procesie uczenia się, jak i rozwoju poczucia własnej skuteczności.

Szkoła skupiona na poczuciu sprawstwa bierze pod uwagę sposób, w jaki dzieci się uczą oraz jakie są ich możliwości. To, jakie przekonania na ten temat posiada nauczyciel, wpływa na jego codzienne wybory dotyczące m.in. wyznaczania czasu, tworzenia przestrzeni do nauki, wybierania i tworzenia materiałów oraz budowania relacji w klasie.

 

Co mogą zrobić nauczyciele?

Nauczyciele wspierają poczucie sprawczości i skuteczności, gdy:

  • zauważają  i zastanawiają się nad możliwościami, potrzebami i zainteresowaniami uczniów, aby ‘indywidualizować’ proces nauczania,
  • aktywnie słuchają opinii uczniów, ich wątpliwości, perspektyw i dążeń,
  • przydzielają im otwarte zadania z różnymi możliwościami ich rozwiązania,
  • oferują uczniom możliwość wykazania się pomysłowością oraz podjęcia ryzyka,
  • potrafią zweryfikować, kiedy uczniowie potrzebują pomocy, a kiedy nie,
  • słuchają i reagują na działania każdego ucznia,
  • organizują zajęcia i przestrzeń klasową w taki sposób, aby dzieci miały okazję do podejmowania decyzji na temat tego, co i jak zrobią,
  • potrafią wycofać się i zastanowić: „Czy w tej sytuacji muszę decydować za dzieci?”.

 

Od czego zacząć

  • Zadawaj pytania i nie odpowiadaj za uczniów.
  • Współpracuj z uczniami w celu wypracowania wspólnych ustaleń na temat zasad panujących w klasie, aby stworzyć kulturę szacunku i zaufania, w której wszyscy uczniowie czują się słyszalni i ważni.
  • Zaproś uczniów do zaaranżowania przestrzeni do nauki, która zapewni im poczucie bezpieczeństwa, łatwy dostęp do materiałów edukacyjnych oraz możliwość dokonywania wyborów.
  • Zaangażuj uczniów w podejmowanie decyzji o tym, czego, dlaczego i jak się uczą. Zapewnij im wystarczający czas na przedstawianie swoich przemyśleń i pomysłów.
  • Komunikuj w jasny sposób swoje oczekiwania. Wyjaśnij uczniom, jakiej wiedzy, rozumienia pojęciowego, umiejętności i postaw uczą się i dlaczego.
  • Daj uczniom szansę na koleżeńską informację zwrotną.
  • Zaplanuj czas na refleksję, aby zwiększyć świadomość uczniów na temat wpływu ich wysiłku na sukces oraz obszarów do pracy na przyszłość.
  • Dziel uczniów na różne grupy – pod względem umiejętności,  relacji w grupie, wedle własnego wyboru uczniów. Pomoże to im dostrzec, jak grupa wpływa na siebie nawzajem oraz jak różne osoby wnoszą różne zdolności i wartości do grupy.
  • Zachęcaj uczniów do obserwowania własnego samopoczucia, aby wspierać ich poziom zrozumienia siebie i innych.

 

Co mogą zrobić rodzice?

  • Daj dziecku głos!
    Warto wycofać się i pozwolić dziecku decydować w sprawach, które bezpośrednio go dotyczą. Pozwoli to nam uniknąć sytuacji, w której straci ono wiarę we własne możliwości i wzrośnie w poczuciu bycia za mało mądrym/wartościowym/dobrym, by jego głos mógł mieć znaczenie czy wpływ na otaczającą rzeczywistość.
  • Bądź cierpliwy.
    Zacznij od małych rzeczy, aby sukcesywnie przygotowywać podstawy do większych wyzwań. Postaraj się zapewnić dziecku przestrzeń do zadawania pytań, próbowania nowych rzeczy. Dzieci uwielbiają się angażować w codzienne ‘dorosłe’ aktywności. Nic nie wzmocni dzieci tak, jak poczucie, że są w stanie sprostać zleconym przez mamę czy tatę zadaniom. Wspólne gotowanie, dbanie o rośliny czy majsterkowanie na poziomie dostosowanym do dziecięcych możliwości sprawi, że dostrzeżecie, jak wiele potrafi Wasze dziecko.
  • Uszanuj decyzję dziecka.
    Jedną z najważniejszych lekcji rodzicielstwa jest nauka odpuszczania. Jeśli nasze dziecko ma swoje ważne dziecięce sprawy do załatwienia, powinniśmy uszanować jego odmowę uczestnictwa w zaplanowanej przez nas aktywności. Poczucie swobody i możliwość decydowania o sobie stworzy dobrą atmosferę, która zaowocuje przy kolejnej okazji wspólnego spędzania czasu. Oczywiście nie wszystkim dzieciom zaświecą się oczy na widok domowych aktywności, ale z całą pewnością chętniej podejmą one wyzwanie, jeśli będą mogły zaobserwować zaangażowanych rodziców, którzy robią coś z przyjemnością.
  • Informacja zwrotna na życzenie.
    Większość z nas jest specjalistami od dobrych rad. Jeśli jednak zależy nam na rozwinięciu u dziecka poczucia własnej skuteczności warto zrezygnować z ciągłego poprawiania na rzecz uważnego słuchania i obserwacji. Rad udzielajmy tylko wtedy, gdy zostaniemy o nie poproszeni – w ten sposób dzieci zyskają poczucie ważności swoich działań, a przy okazji zaobserwują, że w razie potrzeby otrzymają od Was takie wsparcie, jakiego potrzebują.
  • Radość zamiast cukierka
    To rodzicom przypada zaszczytna rola przypominania swoim dzieciom o ich osiągnięciach. Pamiętajmy, że w rozwijaniu poczucia sprawczości nie chodzi o to, żeby wychwalać dzieci za każdą wykonaną czynność, ale o to, aby zaakcentować osiągnięty poprzez ich działania efekt. Jeśli zrezygnujemy z nagród i prób przekupienia dziecka, jego uwaga automatycznie zostanie przekierowana na radość i satysfakcję, jaka pojawia się po zrealizowanym zadaniu.
Bibliografia:
  1. Primary Years Programme The Learner, International Baccalaureate Organization, 2018
  2. Self-Efficacy: The Exercise of Control, A.Badura, 1997
Katarzyna Kijek-Kubejko – nauczycielka j. hiszpańskiego, koordynatorka PYP, wicedyrektorka Szkoły Podstawowej Paderewski.


Artykuły, które mogą Cię zainteresować:

Nasze szkoły