Teatr w szkole, czyli nauka przez przeżywanie

Iwona Filip

Teatr szkolny to świat bardzo wyjątkowy. To miejsce, w którym uczeń ma szansę nauczyć się wrażliwości, rozwinąć umiejętności komunikacyjne i otworzyć się na nowe doświadczenia. Oczywiście wszystko przy dobrej zabawie, bez której nie ma prawdziwej pasji.

Czym jest teatr dla dziecka?

Dzieci uwielbiają spektakle, kontakt z żywym aktorem. Jeszcze bardziej lubią jednak same tworzyć przedstawienia. Teatr łączy w sobie słowo, obraz, ruch i muzykę. Gdy bierzemy udział w sztuce, angażujemy wszystkie zmysły. Dzieciom bardzo to odpowiada, bo współgra z ich sposobem postrzegania świata. One nie skupiają się na fragmencie, nie selekcjonują informacji, tylko chłoną wszystko, co jest im podane.

Zajęcia rozwijające zdolności artystyczne, kreatywność i elastyczność dziecka wpływają na wszechstronny rozwój jego osobowości. Zabawa w teatr oddziałuje na sferę emocjonalną, sprzyja ćwiczeniu wyrażania uczuć, wspomaga spontaniczną aktywność, a także usprawnia komunikację i współpracę w grupie.

Z perspektywy nauczyciela ważne jest to, że teatr jest dobrym medium w kontaktach z dziećmi. Poprzez odgrywanie sztuki teatralnej uczniowie uwrażliwiają się na słowo pisane oraz na walory ekspresyjne tekstów literackich. Aktor przekazuje gestami, mimiką czy intonacją mnóstwo emocji. Dzięki temu pozwala również widzom rozwinąć wrażliwość na sztukę. Teatr jest wszak tym, co wydarza się między aktorem a odbiorcą. Ważne, by zrozumieć, co dzieje się na scenie, jaki jest przekaz spektaklu.

Każdy z pewnością zabierze ze sobą nieco inne wrażenia. Istotne zdaje się jednak to, by dziecko obcujące ze sztuką teatralną potrafiło coś konkretnego o niej powiedzieć. Ważne, by relacja nie ograniczała się wyłącznie do stwierdzenia: „fajne”, gdy sztuka się podobała, czy też „nudne”, gdy było odwrotnie. Warto skłonić dziecko do refleksji, co wywołało w nim konkretne wrażenia. Zapytajmy młodego widza o grę aktorów, muzykę, choreografię czy po prostu o treść opowiedzianej historii. I pamiętajmy wybierając się z dzieckiem do teatru, by pójść na spektakl dopasowany do wieku. Gdy tego nie zrobimy, możemy trwale zniechęcić dziecko do obcowania z tego typu sztuką.

Młodzi aktorzy na deskach teatru…

Warto zachęcać dzieci do tej przygody. W teatrze priorytetem jest praca grupowa. To właśnie ona umożliwia uczniom tworzenie wszystkich elementów widowiska i wspólne przeżywanie etapów pracy. Dla teatru szkolnego nie ma nic ważniejszego niż wysiłek, który wszyscy wkładają w przygotowanie spektaklu.

Dzieci doskonale radzą sobie ze sceną już od wczesnych lat. Często nie wiedzą, czym jest trema, więc zachowują się swobodnie i naturalnie. Wykazują także niesamowitą i, można powiedzieć, instynktowną elastyczność i zdolność kontroli. Ich ciało łączy w sobie miękkość ruchów oraz niebywałą umiejętność ekspresji. Natomiast świadomość tego, że wspólnymi siłami mogą osiągnąć postawiony sobie cel, wszystkich jednoczy i uczy odpowiedzialności. Teatr to więcej niż nauka, to przede wszystkim doskonała zabawa, kooperacja i emocje. Dlaczego więc nie dać tego dzieciom?

Od czego zacząć?

Pierwsze zajęcia grup teatralnych to przede wszystkim wzajemne poznawanie siebie. Wykorzystuje się tu szereg zabaw, które sprzyjają nawiązaniu relacji. Nie wszystkie dzieci  chcą w nich od razu uczestniczyć. Ważne jest, aby nie zmuszać, lecz delikatnie, stopniowo zachęcać do udziału. Nie można na siłę „przełamywać” dziecka, bo z pewnością przyniesie to odwrotny od zamierzonego skutek. Bardzo lubianymi przez dzieci zabawami są: Zaufaj partnerowi (uczniowie padając do tyłu dają się złapać osobie stojącej tuż za nimi), czy też Wąż, polegający na współpracy i dbaniu o „nierozerwalność” całej grupy.

Kiedy uda nam się już dostrzec wśród dzieci zaufanie i partnerstwo, można przejść do kolejnych zabaw, których celem jest przygotowanie aparatu mowy do pracy głosem. Są to m. in. ćwiczenia dykcyjne, oddechowe, a także praca nad ekspresją. W tej kategorii jest do wykorzystania mnóstwo zabaw. Za przykład niech posłużą popularne łamańce językowe, polegające na powtarzaniu w różnym tempie trudnego tekstu z wyraźną artykulacją, zabawa Razem głośniej – świetna na rozgrzewkę i uwalniająca napięcie (polega na wspólnym przechodzeniu od szeptu do krzyku), czy też Trzy emocje, której celem jest spontaniczne wymyślanie historii z jednoczesnym dopasowaniem do niej odpowiedniej barwy głosu.

Podczas zajęć teatralnych nie można zapomnieć o ćwiczeniach związanych z pantomimą i dramą. Często wykorzystuję z dziećmi Opowiadanie historii w kole, kiedy  grupa buduje wspólną historię, dopowiadając pojedynczo kolejną część do już powstałej. Ciekawą propozycją jest też zabawa w Co robisz?, podczas której uczniowie odgadują czynność wykonywaną przez osobę stojącą wewnątrz utworzonego przez grupę koła. Najbardziej intrygujące jest tu to, że pokazujący ma wprowadzać grupę w błąd. W ten sposób ćwiczymy kreatywność zarówno pomysłodawcy, jak i odgadujących.

Teatr dla wszystkich dzieci… 

Z pewnością wielu z nas zastanawia się, czy teatr jest tylko dla dzieci śmiałych? Odpowiedź jest jednoznaczna: dla wszystkich. Zarówno dla osób otwartych i błyskotliwych, które potrafią odnaleźć się w każdym środowisku, jak i dla tych nieśmiałych, które chcą przełamać tremę, lecz mają opory…

Dzieci zamknięte w sobie z czasem otwierają się na innych, uczą się odwagi i mają coraz mniejszy problem z publicznymi wystąpieniami. Początkowo tacy uczniowie biorą udział tylko w scenach grupowych, ale z czasem, gdy oswoją się ze sceną, mogą z powodzeniem grać główne role. Teatr okazuje się więc też sposobem na zwalczanie nieśmiałości.

Zabawy teatralne są doskonałą formą aktywności również dla dzieci, które nie lubią wystąpień publicznych. Bo teatr to nie tylko aktorzy. W ramach edukacji teatralnej poszerzana jest także wiedza o całym środowisku teatru. Poznajemy pracę scenografa, choreografa, reżysera oraz wszystkich osób pracujących nad spektaklem. Dowiadujemy się też jak zbudowana jest scena i jak wygląda teatr „od kuchni”.

W moim odczuciu zajęcia teatralne są bardzo ważnym urozmaiceniem edukacji. Mogą oczywiście stać się drogą do prawdziwej kariery aktorskiej, ale nie zapominajmy, że dla wielu dzieci są one po prostu sposobem na rozwijanie otwartości, która przekłada się na zaradność w późniejszym życiu. Teatr jest szkołą życia – uczy przez przeżywanie.

Bibliografia:

1. E. Chmielewska, Zabawy logopedyczne i nie tylko, Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Kielce 2001.
2. M. Karpiński, Scenariusz: niedoskonałe odbicie filmu, Rabid, Kraków 2004.
3. E. Skowrońska-Labecka, Dźwięk i gest i Pokażę Ci Świat. Ćwiczenia, zabawy, etiudy teatralne, Warszawa, 1984.
4. B. Way, Drama w wychowaniu dzieci i młodzieży, Warszawa 1990.
5. A. Jagiełło-Rusiłowski, Drama w STOP-KLATCE. W kierunku pozytywnej zmiany społecznej, Warszawa 2010.
6. B. Broszkiewicz i J. Jarka: Warsztaty edukacji teatralnej – teatr dziecięcy, Wrocław 2004.

Iwona Filip – nauczycielka i koordynatorka edukacji wczesnoszkolnej, prowadzi zajęcia teatralne w Szkole Podstawowej Paderewski