Zaburzenia przetwarzania słuchowego – jak wspierać dziecko w szkole i codziennym życiu? - Blog Edukacja i Inspiracje

Zaburzenia przetwarzania słuchowego – jak wspierać dziecko w szkole i codziennym życiu?

Patrycja Malinowska

Czy masz wrażenie, że Twoje dziecko słyszy, ale nie słucha? Może to wynikać z zaburzeń w zakresie przetwarzania słuchowego APD – Auditory Processing Disorder lub CAPD – Central Auditory Processing Disorder. Obecnie wielu uczniów ma trudności ze zrozumieniem dłuższych poleceń i koncentracją uwagi na wykonaniu zadania w miejscu, w którym panuje hałas. Bardzo często dzieci te osiągają gorsze wyniki w nauce i są uważane za niegrzeczne, jednak przyczyną mogą być trudności z przetwarzaniem słuchowym. Istnieją natomiast skuteczne metody, które pomogą wspierać dziecko z APD/CAPD.

Czym są zaburzenia przetwarzania słuchowego (APD)?

Samo słyszenie to proces bierny, a słuchanie wymaga zaangażowania świadomości oraz woli przez co staje się procesem aktywnym. APD to zaburzenie, które dotyczy sposobu, w jaki mózg przetwarza informacje dźwiękowe. Dziecko może słyszeć dźwięki poprawnie, ale ma trudność z ich zrozumieniem – szczególnie w hałaśliwym otoczeniu, gdy mowa jest szybka, niewyraźna lub zawiera wiele złożonych poleceń. Dziecko słyszy dźwięki – słuch fizjologiczny jest prawidłowy, ale ma problem z ich interpretacją.

Typowe objawy u dzieci:

trudności w koncentracji uwagi,
łatwe rozpraszanie się przez bodźce dźwiękowe,
trudności ze zrozumieniem mowy,
częste prośby o powtórzenie informacji,
mylenie podobnie brzmiących słów – np. półka zamiast bułka,
trudności z zapamiętywaniem usłyszanych informacji,
problemy z lokalizacją źródła słyszanych dźwięków,
duża męczliwość przy czynnościach wymagających długotrwałej uwagi słuchowej,
wolne tempo pracy,
problemy z nauką czytania i pisania,
trudności artykulacyjne oraz językowe,
nasilanie się objawów przy występowaniu szumu, hałasu.

Dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego mogą radzić sobie świetnie w cichym otoczeniu, natomiast problemy pojawiają się zazwyczaj w trudniejszych warunkach akustycznych.

Jakie są przyczyny?

Zaburzenia przetwarzania słuchowego mogą wynikać z uszkodzeń układu nerwowego (np.: niedotlenienie, urazy mechaniczne, wylewy), ale bardzo często mają one charakter rozwojowy – bez uchwytnej przyczyny w strukturach mózgowych. Wśród innych potencjalnych czynników wymienia się również:

wcześniactwo,
wydłużona druga faza porodu,
urazy głowy,
zatrucie ołowiem,
powtarzające się i przewlekłe infekcje ucha środkowego,
predyspozycje genetyczne.

Diagnoza i terapia

Kluczem do skutecznej pomocy jest wczesne zwrócenie uwagi na niepokojące objawy i skierowanie dziecka na specjalistyczne badania, a później, w razie potrzeby, na terapię i rehabilitację. Jeżeli u dziecka obserwuje się niepokojące objawy, w pierwszej kolejności wykonuje się standardowe badanie słuchu w celu wykluczenia występowania niedosłuchu. Jeśli badania słuchu są prawidłowe, wykonuje się szereg testów, które oceniają rozwój funkcji słuchowych takich jak: lokalizacja źródła dźwięku, rozpoznanie wzorców dźwiękowych, analiza czasowa sygnału dźwiękowego, umiejętność rozumienia mowy w hałasie i bez niego.

U dziecka, u którego zdiagnozowano zaburzenia przetwarzania słuchowego zaleca się wieloaspektową terapię, która obejmuje treningi słuchowe. Dodatkowym wsparciem w codziennym funkcjonowaniu dzieci jest system wspomagający słyszenie FM. Urządzenie to ma za zadanie przekazywać głos nauczyciela poprzez nadajnik bezpośrednio do odbiornika na uchu dziecka. W pracy z dziećmi z APD stosowanie są różne formy specjalistycznej pomocy:

terapia słuchowa: programy takie jak Tomatis, NeuroFlow, SPPS (Stymulacja Polimodalnej Percepcji Sensorycznej metodą Skarżyńskiego), trening słuchowy metodą Warnkego rozwijający zdolności percepcji dźwięków;
terapia logopedyczna: ćwiczenia poprawiające percepcję i rozumienie mowy oraz usprawniające funkcje słuchowe;
terapia neurofeedback: metoda poprawiająca funkcjonowanie układu nerwowego przez monitorowanie aktywności mózgu;
aplikacje edukacyjne, programy na tablet lub komputer wspierające rozwój pamięci słuchowej i języka (np. mTalent, Wordwall, Auditory Workout, Brain HQ);
urządzenia wspomagające słuch: słuchawki redukujące szum czy wspomniane systemy FM.

Sposoby wsparcia w szkole i w domu

Dla wielu uczniów z APD codzienne funkcjonowanie może być wyzwaniem, ponieważ zaburzenia te mogą mieć istotny wpływ na radzenie sobie w sytuacjach szkolnych, takich jak rozmowy w grupie czy wykonywanie poleceń w domu. Wczesne rozpoznanie objawów oraz wdrożenie odpowiednich działań wspierających może znacząco poprawić jakość życia dziecka.

Przeczytaj też: Dlaczego logopeda jest potrzebny w szkole?

Dostosowania w szkole

Środowisko klasy:

minimalizacja hałasu, np. poprzez wyposażenie sal w dywany, zasłony czy panele dźwiękochłonne,
usadzenie dziecka z przodu klasy, zapewnienie lepszego kontaktu wzrokowego z nauczycielem i ograniczenie rozpraszaczy,
stosowanie mikrofonów i systemów wspomagających słyszenie (np. FM), które pozwalają nauczycielowi mówić bezpośrednio do ucznia.

Styl nauczania:

używanie materiałów wizualnych: diagramy, obrazy, prezentacje multimedialne czy pisemne instrukcje jako wsparcie dla dziecka w zrozumieniu treści,
podział poleceń na prostsze etapy: krótkie, jednoznaczne zdania ułatwiające zapamiętywanie i realizację zadań,
powtarzanie kluczowych informacji: regularne przypominanie najważniejszych punktów lekcji,
stosowanie multisensorycznych metod nauczania: łączenie słuchu, wzroku i ruchu (np. praca z kartami, manipulowanie obiektami, odgrywanie scenek).

Oceny i egzaminy:

wydłużenie czasu na wykonanie zadań,
pozwolenie na ustne odpowiedzi zamiast pisemnych tam, gdzie to możliwe,
korzystanie z pomocy dydaktycznych, takich jak nagrania audio lub teksty na ekranie.

Wsparcie emocjonalne i relacje w szkole:

rozwijanie empatii wśród uczniów, edukowanie klasy na temat trudności dziecka z APD,
pomoc psychologa szkolnego, który udzieli wsparcia w zakresie radzenia sobie z frustracją, niską samooceną lub stresem wynikającym z trudności w nauce.

Współpraca z rodzicami:

regularne rozmowy z rodzicami na temat postępów dziecka i proponowanych strategii wsparcia,
zachęcanie rodziców do pracy z dzieckiem w domu oraz do korzystania z profesjonalnych terapii.

Przykłady ćwiczeń w klasie:

zabawy słuchowe: gry typu „znajdź różnicę w dźwiękach” lub rozpoznawanie odgłosów (np. dźwięki natury),
trening rymów: wymyślanie rymujących się słów lub zabawy językowe typu „co rymuje się z…”,
ćwiczenia na sekwencję: podawanie serii słów lub liczb, które dziecko musi powtórzyć w tej samej kolejności.

Ćwiczenia, które można wykonywać w domu

„Echo” – rodzic mówi zdanie lub serię słów, a dziecko je powtarza; początkowo można używać prostych zdań, a potem bardziej skomplikowanych.
Zabawa w „Simon mówi” – gra polegająca na wydawaniu poleceń (np. „Simon mówi: podskocz dwa razy”), co pomaga dziecku w koncentracji na dźwiękach i zapamiętywaniu poleceń.
Układanie historyjek – rodzic opowiada krótką historię, a dziecko musi ją powtórzyć; można również prosić dziecko o wymyślenie dalszego ciągu historii.
Odgadywanie dźwięków – użycie przedmiotów codziennego użytku (np. stuknięcie łyżką, szelest papieru) i pytanie dziecka, co to za dźwięk.
Słuchanie audiobooków – rodzice mogą puszczać audiobooki, a następnie zadawać dziecku pytania dotyczące treści.
Puzzle słuchowe – rodzic mówi słowo podzielone na głoski lub sylaby, a dziecko odgaduje, co to za słowo (np. „ko-ty” = koty), rodzic mówi słowo, a dziecko wymienia kolejne słowo zaczynające się na ostatnią literę poprzedniego (np. „kot” – „tata” – „auto”).
Rozpoznawanie i powtarzanie dźwięków – rodzic wydaje różne dźwięki (np. klaśnięcie, gwizd, dźwięk przedmiotów), a dziecko ma je rozpoznać i nazwać.
Rozpoznawanie rymów – dziecko rozróżnia, które z wymienionych słów rymują się (np. „dom” – „pom” – „kot”).
Dzielenie słów na sylaby – rodzic mówi słowo, a dziecko klaszcze przy każdej sylabie (np. „pa-ra-so-l”).
Ćwiczenia na lokalizację dźwięków – dziecko z zamkniętymi oczami wskazuje kierunek, z którego dochodzi dźwięk (np. uderzenie w stół lub dzwonek).

Metody pracy na zajęciach logopedycznych w MSP Paderewki

Na zajęciach logopedycznych prowadzonych w MSP dzieci uczestniczą w różnorodnych ćwiczeniach mających na celu rozwój funkcji słuchowych. Jednym z kluczowych narzędzi wykorzystywanych w pracy logopedycznej jest multimedialna platforma edukacyjna mTalent (https://www.mtalent.pl/), która wspomaga rozwój percepcji słuchowej oraz wyższych funkcji słuchowych w atrakcyjny i interaktywny sposób. Dodatkowo, w trakcie zajęć stosowane są specjalistyczne narzędzia wspomagające, takie jak słuchawka Forbrain, która poprzez wzmacnianie informacji zwrotnej wpływa korzystnie na procesy słuchowo-głosowe, ułatwia percepcję własnego głosu oraz wspiera rozwój mowy i poprawę artykulacji. Wspomagająco wykorzystywane są również klasyczne słuchawki akustyczne. Istotnym elementem zajęć są również ćwiczenia rozwijające funkcje słuchowe w sposób bezpośredni – uczniowie rozpoznają i identyfikują dźwięki otoczenia, a także ćwiczą rozumienie ze słuchu, np. poprzez czytanie tekstów słuchowych i rozwiązywanie zadań na ich podstawie. Wszystkie te działania mają na celu wieloaspektowe wspieranie rozwoju kompetencji słuchowych oraz językowych uczniów.

Wsparcie dziecka z APD wymaga współpracy rodziców, nauczycieli i specjalistów. Dzięki odpowiednim dostosowaniom, terapiom i narzędziom technologicznym można skutecznie pomóc uczniom radzić sobie z trudnościami, budując poczucie własnej wartości i umożliwiając im pełne uczestnictwo w życiu szkolnym.

Przeczytaj też: Mózg dziecka – jak wspierać jego rozwój?

Źródła:

Patrycja Malinowska – logopedka w Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski w Lublinie, wychowawczyni świetlicy szkolnej, instruktorka warsztatów teatralnych.