Jaka jest rola świetlicy szkolnej?

Katarzyna Szlachta-Bodnar

Obecnie świetlice szkolne nie są już tylko miejscem odpoczynku po zajęciach lekcyjnych, ale integralną częścią edukacji oraz bezpieczną przystanią wspierającą zdrowie psychiczne i społeczne uczniów.

Nie przechowalnia, a club room!

W nowoczesnym szkolnictwie podjęto już wiele działań, aby świetlica nie była tylko przechowalnią dzieci, a prawdziwym club room’em (tak w języku angielskim określa się świetlicę szkolną). Samo znaczenie słowa club po części definiuje to, czym właściwe jest szkolna świetlica. A znaczy tyle, co organizacja ludzi o wspólnym celu lub zainteresowaniach, którzy spotykają się regularnie i biorą udział we wspólnych działaniach. Gdy dodamy do tego pierwiastek edukacyjny i społeczny, definicja staje się pełna.

Zmiany w edukacji są nieustanne, a świetlica szkolna ma nieocenioną wartość, niestety nadal przez wielu niedostrzeganą. Jednak w szkołach, które doskonalą swoją edukację w oparciu o najnowsze badania naukowe, świetlice szkolne zaczynają pełnić funkcję „minicentrów edukacyjnych”. To tu uczniowie mają dostęp do wyposażenia i materiałów, które pomagają im w nauce i rozwijaniu pasji. Są to na przykład interaktywne podłogi, zwane „magicznymi dywanami”, tablety, klocki konstrukcyjne, chusty animatorskie czy, cieszące się powodzeniem od lat, gry planszowe.

Przestrzeń nowoczesnej świetlicy zaprojektowana jest tak, by była ona idealnym miejscem do prowadzenia różnych zajęć tematycznych, począwszy od plastycznych, poprzez muzyczne, językowe czy sportowe, aż po gry i zabawy edukacyjne oraz warsztaty. Świetlica to miejsce, w którym uczniowie mogą zająć się aktywnością, która zachęci ich do nauki i rozwoju. Co ważne, wszystko to dzieje się bez presji czasu, bez oczekiwania na oceny, a wreszcie bez przymusu. Uczniowie rozwijają w ten sposób swoje pasje i zainteresowania, ale przede wszystkim stale się uczą (często nieświadomie, gdyż nauka odbywa się w zupełnie innych warunkach niż w klasie).

Przeczytaj również: Flexible classroom – nowoczesna przestrzeń do nauki

Funkcje szkolnej świetlicy

Świetlica spełnia kilka funkcji. Można wśród nich wskazać:

opiekuńczą – polegającą na zapewnieniu podstawowej opieki uczniom;
wychowawczą – czyli kształtującą postawy, zachowania i cechy uczniów niezbędne w życiu społecznym oraz rozwijającą zdolności interpersonalne;
wspierającą – widoczną w aktywizowaniu uczniów, wspieraniu ich uzdolnień i zainteresowań;
edukacyjną – polegającą na rozbudzaniu ciekawości poznawczej, rozpoznawaniu uzdolnień i mocnych stron dziecka, indywidualizacji zadań, czyli stwarzaniu każdemu dziecku warunków do odniesienia sukcesu;
rekreacyjną – związaną z organizowaniem zajęć sprzyjających aktywnemu wypoczynkowi;
kompensacyjną – czyli wyrównującą braki edukacyjne i wychowawcze.

Kim jest wychowawca świetlicy?

W nowoczesnej edukacji świetlice szkolne zapewniają uczniom dostęp do wykwalifikowanych nauczycieli i mentorów, którzy pomogą im w nauce i rozwoju. Zadaniem świetlicowców jest stworzenie przestrzeni otwartej na swobodną wymianę doświadczeń, odpoczynek i podtrzymywanie relacji oraz ciągły rozwój.

Niestety wychowawcy świetlicy często są postrzegani jako opiekunowie, którzy nie posiadają wystarczających kwalifikacji pedagogicznych i właśnie z tego powodu podejmują pracę „świetlicowca”. Jest to bardzo krzywdząca opinia. Wychowawca świetlicy szkolnej zatrudniony jest tak samo jak pozostali nauczyciele – ma wykształcenie wyższe, często przedmiotowe i specjalistyczne, bierze udział w radach pedagogicznych, realizuje plany i programy edukacyjne, ma określone pensum, realizuje awans zawodowy.

Na warsztat pracy nauczyciela świetlicy składa się jego wiedza i doświadczenie, ale w głównej mierze on sam jako osoba. Ważna jest więc jego intuicja, spostrzegawczość, sposób bycia, zaradność, odporność na stres czy umiejętność radzenia sobie z nim. Nie jest tajemnicą, że uczniowie dobrze się czują w towarzystwie nauczycieli, którzy inspirują, ciekawie organizują czas, w atrakcyjny sposób pokażą i nauczą czegoś nowego lub po prostu będą, wysłuchają. To właśnie świetlica stwarza przestrzeń dla niezobowiązujących rozmów, stąd też wychowawcy świetlic bardzo dobrze orientują się w problemach i trudnościach dzieci.

Warto zdać sobie sprawę z różnorodnych ról wychowawcy świetlicy szkolnej. Należą do nich m.in.:

bycie organizatorem zajęć i zabaw,
bycie mentorem, który wspiera mentalnie i edukacyjnie,
bycie mediatorem w sprawach konfliktowych,
bycie doradcą w rozwiązywaniu problemów i rozterek podopiecznych,
bycie ekspertem, który dzieli się swoją specjalistyczną wiedzą, umiejętnościami i pasjami,
bycie osobą godną zaufania, której można zwierzyć się z problemów.

Świetlica szkolna a dobrostan emocjonalny dziecka

Świetlice szkolne w dużym stopniu wspierają dobrostan psychiczny uczniów. To miejsce spotkań, które pozwala uczniom odpocząć od codziennych obowiązków szkolnych. Odgrywa ono też kluczową rolę w tworzeniu przyjaznego środowiska, w którym uczniowie czują się bezpieczni, akceptowani, mogą się rozwijać, zachować autonomię i utrzymywać pozytywne relacje z innymi. To tu zacieśniają się i rozwijają więzi koleżeńskie oraz społeczne.

Wyniki badań wskazują (…), że świetlica może poprawić efektywność nauki, zapewniając uczniom poczucie bezpieczeństwa, wsparcie, możliwość otrzymania porady, czy dostęp do swobodnych rozmów rówieśniczych.

Co więcej, badania wykazały, że świetlica szkolna daje uczniom poczucie bezpieczeństwa i schronienia przed stresującymi sytuacjami szkolnymi, ale często też przed stresem „przyniesionym z domu”. Wyniki badań wskazują także, że świetlica może poprawić efektywność nauki, zapewniając uczniom poczucie bezpieczeństwa, wsparcie, możliwość otrzymania porady, czy dostęp do swobodnych rozmów rówieśniczych. Wszystko to jest ważne, aby uczniowie mogli doświadczać pozytywnych emocji związanych ze szkołą.

Przeczytaj również: Od przedszkolaka do ucznia, czyli jak sprawić, by szkoła budziła pozytywne skojarzenia

Metody pracy świetlicy w MSP Paderewski

W Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski uczniowie korzystają ze świetlicy, która jest przystosowana do ich wieku. Podział według kategorii wiekowej jest następujący: świetlica dla klas pierwszych, świetlica klas drugich, świetlica klas 3-6.

Dzięki temu uczniowie korzystają z najbardziej odpowiednich dla nich zajęć. W ustalonych cyklach i wymiennie, w zależności od przyjętego planu pracy na dany rok szkolny, proponujemy:

zajęcia kreatywne w formie warsztatów, podczas których uczniowie tworzą m.in. origami, kolaże, obrazy malowane pędzlem, prasowanki koralikowe, malują palcami, dłońmi, rzeźbią i lepią (np. z masy solnej, gliny, modeliny, plasteliny). Dzień, w którym uczymy się tych technik i wykonujemy tego typu pracę nazywamy „Art day”/„Dzień plastyczny”. Te zajęcia są jednymi z najbardziej wyczekiwanych przez uczniów. Dają im pełną swobodę działania, pobudzają kreatywność, a jednocześnie ćwiczą motorykę, koncentrację oraz dają przestrzeń na twórcze poszukiwania.
zajęcia muzyczne, podczas których głównie śpiewamy i tańczymy. „Dzień muzyczny” daje możliwość wyrażania siebie przez śpiew (dysponujemy specjalnym mikrofonem i sprzętem do karaoke) i taniec (tu doskonale sprawdza się uwielbiany przez uczniów „Just Dance”). Słuchanie muzyki traktujemy także jako jedną z technik relaksacyjnych (obok ćwiczeń oddechowych, zabawy w Silnego i słabego wg Jacobsona i technik mindfulness).
zajęcia sportowe i integracyjne, podczas których organizujemy gry, zabawy i inne formy aktywności fizycznej. Wspierają one zdrowy styl życia i zachęcają do aktywności oraz do pracy zespołowej. Są to np.: kalambury pokazywane lub rysowane na dużym tablecie, gra w gumę, przechodzenie pod liną, mafia, „biała dama”, zabawa w najdłuższy skok, podchody itp.). W ciepłe dni korzystamy oczywiście z terenów zielonych przy naszej szkole.
zajęcia teatralne, podczas których poznajemy postacie literackie, wcielamy się w różne role, wyrażamy emocje, ćwiczymy emisję głosu, pracujemy nad ciałem i gestem. Zajęcia te są wspierają rozwój kompetencji społecznych, kształcą umiejętności interpersonalne – współpracę, komunikację, umiejętności przywódcze.
„Dzień z eksperymentem”, który ma na celu pokazać uczniom, jak działa świat (np.: dlaczego zimą posypujemy drogi solą?, co to jest cyrkulacja powietrza?), uświadamiać istniejące w nim powiązania oraz trenować rozumienie „przyczynowo-skutkowe”.
świetlicowe kino, które w naszej szkole odbywa się w każdy piątek. Uczniowie oglądają film lub bajkę, która jest wpisana w plan pracy na dany rok szkolny i ma związek z zaplanowanym tematem czy obecnymi działaniami. Są to na przykład: Dawniej i dziś, czyli przegląd „starego” Disneya, Dzień Myszki Miki, Oblicza bohatera, Czym jest fantastyka?, Adaptacja, czyli książka a film. itp.

Podczas wszystkich zajęć (zaplanowanych w rocznym planie pracy) realizujemy program międzynarodowy IB PYP, kształtujemy cechy ucznia IB, jesteśmy czynnymi realizatorami strategii językowej szkoły. Wykorzystujemy język angielski oraz przedstawiamy w tym języku główne treści czy motyw przewodni, który obecnie nam towarzyszy. Dla naszych uczniów przygotowujemy konkursy i rozgrywki, ale także obchody świąt nietypowych. Wykorzystujemy w pracy techniki pozytywnej motywacji i dyscypliny. Kształtujemy cechy, które rozwiną niezależność ucznia i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku szkolnym.

Warto pamiętać, że współczesna świetlica szkolna to pomost łączący szkołę z domem, naukę z wypoczynkiem oraz wiedzę z naturalną potrzebą poznania świata przez dziecko. Doceńmy jej wartość.

Bibliografia:

Kaczor, Funkcjonowanie dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze świetlicy szkolnej, Kraków 2013.
Kaczor, Kompetencje wychowawcy świetlicy jako specyficznego miejsca wspomagania rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym – wyzwania pedeutologiczne, Kraków 2018.
Adamczyk, Świetlica – miejsce zapomniane. „Problemy Opiekuńczo Wychowawcze” 2000 nr 3.
Chylińska, Jak prowadzić świetlicę szkolną, Warszawa 2004.
Kapuścińska, Realizacja funkcji opiekuńczej szkoły jako warunek powodzenia procesu dydaktycznego i wychowawczego w XXI wieku, Kultura – Przemiany – Edukacja, t. IX (2021).
www.edukacja.edux.pl/p-19955-rola-swietlicy-szkolnej-w-ksztalceniu-zdolnosci.php, dostęp: 23.04.2023
www.nadzor-pedagogiczny.pl/porada/jaka-role-i-jakie-funkcje-pelni-swietlica-szkolna, dostęp: 23.04.2023

Katarzyna Szlachta-Bodnar – koordynatorka ds. przyjęć w Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski, wychowawczyni świetlicy szkolnej klas I, prowadząca zajęcia rękodzielnicze oraz plastyczne dla dzieci i młodzieży.

Artykuły, które mogą Cię zainteresować:

Jaka jest rola świetlicy szkolnej?

Bibliografia:

Licencja CC BY-SA