Kreatywność potrzebna od zaraz

Monika Mikołajczuk

Czy kreatywność jest zarezerwowana tylko dla wybranych? Czy szkoły zabijają kreatywność, a może jej rozwijanie w szkołach to strata czasu? Fakty i mity na temat kreatywności.

Kreatywność napędza rozwój społeczności i generuje innowacje. Wartość kreatywności wynika z jej użyteczności i nie jest specyficzna tylko dla XXI wieku. Nawet w erze szybko rozwijającej się sztucznej inteligencji, pozostaje ona niezastąpioną cechą, a współpraca między ludźmi a sztuczną inteligencją w procesie tworzenia i innowacji może przynieść pozytywne skutki [1].

Przeczytaj również: Po co nam kreatywność?

Przyjrzyjmy się najpopularniejszym mitom na temat kreatywności, które szczegółowo opisują autorzy programu „Kompas kreatywności” w podręczniku do swojego programu.

Mity o kreatywności

Mit 1: Wyobraźnia jest ważniejsza niż wiedza.

To właśnie wiedza stanowi bazę dla wyobraźni, dając nam materiał do przetwarzania i kształtowania nowych pomysłów. Wiedza to nie tylko gromadzenie faktów, ale również rozumienie zależności, świadomość kontekstu i niuansów. To ona staje się źródłem i podłożem dla naszego twórczego myślenia, prowadząc nas do odkrywania nowych pomysłów i generowania nowej wiedzy.

Mit 2: Dzieci są bardziej kreatywne niż dorośli.

Często błędnie mylimy kreatywność ze spontanicznością i bezkompromisowością dzieci. Kreatywność nie zależy od wieku, ale od podejścia i sposobu myślenia. Dorośli mogą być równie kreatywni jak dzieci, jeśli tylko otworzą się na nowe pomysły i podejmą ryzyko eksperymentowania.

Mit 3: Szkoła zabija kreatywność.

Nie warto uogólniać. Nie wszystkie placówki edukacyjne poświęcają odpowiednią uwagę na rozwój kreatywności, ale wiele szkół i mnóstwo nauczycieli docenia i celowo rozwija kreatywność swoich uczniów. Badania wskazują, że myślenie twórcze wspiera proces uczenia się. Osoby, które dobrze się uczą, często wykazują się kreatywnością.

Mit 4: Kreatywnym trzeba się urodzić.

Kreatywność nie zależy wyłącznie od genów. Środowisko, zainteresowania i sposób spędzania czasu mają ogromny wpływ na rozwój kreatywności. Wiele osób staje się kreatywnymi poprzez dociekanie, eksperymentowanie i otwarcie się na nowe doświadczenia.

Mit 5: Tylko geniusze są kreatywni.

Nie trzeba być geniuszem, aby być kreatywnym. Wiara we własne możliwości twórcze oraz otwarcie się na eksperymentowanie i ryzyko są kluczowe dla jej rozwoju .

Mit 6: Kreatywność zawsze niesie dobro.

Niestety, kreatywność nie zawsze przynosi dobro. Potrzebujemy także mądrości i umiejętności podejmowania odpowiednich decyzji, aby nasza twórczość miała pozytywny wpływ na świat.

Mit 7: Twórczość wymaga natchnienia.

Chociaż odpoczynek i brak stresu mogą pozytywnie wpływać na kreatywność, to ciągłe czekanie na natchnienie może być stratą czasu. Lepiej zacząć działać, ćwiczyć dyscyplinę i regularność w podejmowaniu działań, niż czekać na idealny moment. Natchnienie często przychodzi w trakcie działania.

Mit 8: Kreatywność pochodzi z prawej półkuli mózgu.

Kreatywność nie jest ograniczona do jednej półkuli mózgu. Dobrze zintegrowane półkule oraz „zdrowy” mózg sprzyjają twórczemu myśleniu. Twórczość angażuje wiele sieci neuronowych w mózgu, a samo wymyślanie wymaga podejmowania różnorodnych działań, takich jak ocena, wybór, eliminowanie, dopasowywanie.

Mit 9: Twórczość jest w pełni spontaniczna i niekontrolowana.

Choć spontaniczność jest istotna, twórcze myślenie wymaga także analizy, przesiewania i koncentracji na różnych aspektach. Kontrola nad procesem twórczym pomaga w kształtowaniu pomysłów i ich realizacji.

Mit 10: Kreatywności nie da się nauczyć ani jej rozwinąć.

Stymulacja kreatywności przynosi efekty. Przykładowo – kontakt z mentorami, szkolnictwo artystyczne, treningi twórczego myślenia – to wszystko może pomóc w rozwijaniu kreatywności. Kluczem jest otwarcie się na nowe doświadczenia i chęć ciągłego rozwoju [2].

Zrozumienie kreatywności jest ważne, ponieważ umiejętności kreatywne rozwiązują problemy świata i napędzają postęp ekonomiczny. Dlatego nauczyciele powinni wspierać rozwój kreatywności u swoich uczniów, zapewniając im różnorodne doświadczenia i zachęcając do myślenia poza schematami.

Przeczytaj również: Książka jako narzędzie rozwoju wyobraźni

Kreatywność z perspektywy szkolnej

W 2020 roku The International Baccalaureate (IB) we współpracy z Jacobs Foundation, Oxford University Centre for Educational Assessment (OUCEA) oraz Australian Council for Educational Research (ACER) podjęło się zadania zbadania praktyk nauczycieli oraz działań uczniów w kontekście kreatywności i ciekawości (creativity and curiosity), dwóch kluczowych aspektów we wszystkich programach IB. Badania te miały na celu identyfikację obiecujących praktyk (promising pracitces) i opracowanie materiałów wspierających nauczanie. W ramach projektu zidentyfikowano pięć obiecujących praktyk:

Diversifying feedback pathways (Różnorodne ścieżki informacji zwrotnej): Polega to na zastosowaniu różnorodnych metod udzielania informacji zwrotnej, takich jak peer-to-peer feedback, grupowe dyskusje czy też indywidualne konsultacje. Dzięki temu uczniowie otrzymują wsparcie w różnych formach, co pozwala im na lepsze zrozumienie swoich mocnych stron i obszarów do rozwoju.
Encouraging self-regulated learning (Wspieranie samokształcenia): Praktyka ta polega na zachęcaniu uczniów do samodzielnego planowania, monitorowania i oceny swojego procesu uczenia się. Nauczyciele mogą wspierać samokształcenie poprzez uczenie strategii skutecznego uczenia się, organizowania czasu oraz pomagania uczniom w świadomym podejmowaniu decyzji dotyczących ich nauki. Istotne jest zaangażowanie uczniów w proces udzielania odpowiedzi zwrotnej, ponieważ wspiera to ich rozwój metakognitywny.
Nurturing an inquisitive mind (Rozwijanie postawy dociekania): Nauczyciele wykorzystują różnorodne strategie, skonstruowane w sposób pobudzający myślenie na różnych poziomach, zgodnie z taksonomią Blooma. Są to np. pytania typu: „co by było gdyby”, peer-to-peer discussions czy też analiza wcześniejszej wiedzy, aby pobudzić ciekawość uczniów. Zachęcanie do zadawania pytań, dzielenia się pomysłami i odkrywania nowych perspektyw sprzyja identyfikowaniu i wypełnianiu luk w wiedzy, rozwijaniu umiejętności krytycznego myślenia i umiejętności dociekania.
Facilitating collaboration (Wspieranie współpracy): Współpraca jest elementem rozwoju kreatywności, a ciekawość często jest integralną częścią tego procesu. Budzenie ciekawości w pracy grupowej jest ważne dla pobudzenia kreatywności. Nauczyciele tworzą środowisko sprzyjające współpracy poprzez organizowanie pracy w grupach, podkreślanie wartości różnorodnych perspektyw oraz zachęcanie do dzielenia się pomysłami i doświadczeniami. Refleksja odgrywa kluczową rolę w uczynieniu procesów nauki widzialnymi i konkretnymi dla uczniów.
Exercising choice over self-expression (Ćwiczenie w wyborze kreatywnej ekspresji): Ta praktyka polega na dawaniu uczniom możliwości wyboru sposobu wyrażania się i eksploracji tematów. Nauczyciele zachęcają też do korzystania z różnorodnych mediów i technik ekspresji. Pomaga to uczniom rozwijać pewność siebie, umiejętność podejmowania decyzji i oszacowania ryzyka, zapewnia uczniom poczucie kontroli nad procesem uczenia się.

Badanie pokazało, że praktyki te mogą być skutecznym narzędziem w rozwijaniu kreatywności i ciekawości u uczniów. Wskazuje się także na potrzebę dalszych badań nad długoterminowym wpływem tych praktyk na rozwój tych umiejętności. Dodatkowo, badania powinny skupić się na ocenie sposobów rozwijania ciekawości i kreatywności w IB MYP i DP oraz opracowaniu skutecznych narzędzi pomiaru tych umiejętności.

Kreatywność to istotna umiejętność o znaczeniu we wszystkich aspektach życia. Bez względu na to, czy musisz podejmować decyzje, rozwiązywać problemy, uczyć się, odnaleźć w nowej sytuacji, komunikować się z innymi czy szukasz sposobów, aby rozwiązać problem o znaczeniu lokalnym lub globalnym, chcesz zmienić świat na lepsze – kreatywność jest cennym narzędziem, które może pomóc osiągnąć sukces i wykorzystać możliwości. Dlatego warto poświęcić czas na lekcjach i stwarzać w szkole warunki do rozwoju kreatywności i ciekawości.

Przypisy:

**[1] B.Lucas, Dlaczego czas przestać mówić o umiejętnościach XXI wieku?, Warszawa 2022, Centrum Edukacji Obywatelskiej.**

[2] Dorota Maria Jankowska, Aleksandra Gajda, Maciej Karwowski, „Kompas kreatywności. Program rozwijania kreatywności i kompetencji wielokulturowych”, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Psychologii, Wrocław 2022.

Bibliografia

B. Lucas, Dlaczego czas przestać mówić o umiejętnościach XXI wieku?, Warszawa 2022 Centrum Edukacji Obywatelskiej cyt. za Centre for Strategic Education, Victoria 2019

Dorota Maria Jankowska, Aleksandra Gajda, Maciej Karwowski „Kompas kreatywności”. Program rozwijania kreatywności i kompetencji wielokulturowych”, Uniwersytet Wrocławski, Instytut Psychologii, Wrocław 2022.

https://blogs.ibo.org/2022/06/16/fostering-creativity-and-curiosity-in-ib-classrooms/

https://yonobi.com/blogs/news/being-creative-and-why-its-important-for-our-well-being

https://www.cornerstone.edu/blog-post/what-is-creativity-and-why-do-you-need-it/

https://www.teachthought.com/learning/benefits-creativity/

Raport: Therese N Hopfenbeck, Tracey Denton-Calabrese, Samantha-Kaye Johnston, Juliet Scott-Barrett and Joshua A McGrane – Oxford University Centre for Educational Assessment, University of Oxford; Facilitating Curiosity and Creativity in the Classroom An International Multisite Video Study, 1st March 2022 https://ibo.org/globalassets/new-structure/research/pdfs/oucea-full-report-creativity-and-curiosity.pdf

Monika Mikołajczuk – liderka programu międzynarodowego IB PYP w Międzynarodowej Szkole Podstawowej Paderewski, nauczycielka edukacji wczesnoszkolnej i języka niemieckiego, trenerka obywatelstwa cyfrowego. W latach 2023/2024 realizowała w swojej klasie program Instytutu Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego „Kompas kreatywności”, który jest finansowany przez MEiN w ramach programu Nauka dla Społeczeństwa.